Z cyklu #wadyzgryzu – tyłozgryz, tyłożuchwie

Zapraszam Was do cyklu wpisów o rodzajach wad zgryzu. Tyłozgryz jest jedną z najczęściej występujących wad zgryzu w naszej szerokości geograficznej. Stanowi ona ok. 45 proc. wszystkich wad występujących w naszej populacji.

Wady zgryzu można podzielić ze względu na kierunek przestrzenny, w którym się rozwijają, na:  poprzeczne, pionowe (góra-dół) lub strzałkowe (przednio-tylne). Tyłozgryz zalicza się do tego ostatniego rodzaju. Dokładniej jest to wada, w której dolny łuk zębowy jest za bardzo cofnięty w stosunku do łuku górnego.

Tyłozgryz generalnie jest rozpatrywany w kategorii problemu zębowego, ale należy pamiętać, że bardzo często towarzyszy mu problem szkieletowy. Oznacza on, że żuchwa może być nieprawidłowych rozmiarów lub w nieprawidłowej (cofniętej) pozycji w stosunku do szczęki. Zidentyfikowanie tego problemu jest bardzo ważnym elementem diagnostyki, bo determinuje dalsze postępowanie lecznicze.

Wracając do problemu zębowego, jakim jest tyłozgryz obserwuje się często dwojakie ustawienie górnych siekaczy. Mogą one być  wychylone lub przechylone do wnętrza jamy ustnej.

Jeśli zęby przednie górne (siekacze) są wychylone, znajdują się wówczas znacznie przed zębami dolnymi i występuje tak zwana szpara przednio – tylna. Jeśli przerwy nie ma, siekacze górne są zazwyczaj przechylone.

Tyłozgryz można podzielić również na częściowy i całkowity:

• tyłozgryz całkowity występuje, gdy cały łuk zębowy dolny jest cofnięty w stosunku do górnego;
• tyłozgryz częściowy polega na wystąpieniu szpary przednio-tylnej, czyli przerwy między przednimi górnymi, a dolnymi siekaczami. Jest to więc nieprawidłowe ustawienie tylko przednich zębów, natomiast zęby boczne są ustawione prawidłowo.

Najbardziej zaawansowaną formą tego rodzaju wady zgryzu jest retrogenia, czyli tyłożuchwie morfologiczne. To poważna szkieletowa wada zgryzu, w której dochodzi nie tylko do zahamowania doprzedniego wzrostu żuchwy, ale dodatkowo często występują też zmiany w jej budowie, jest ona za mała w stosunku do szczęki, a jej ruchy doprzednie mogą być ograniczone. Tak nasilona wada może się rozwijać na skutek upadku na brodę we wczesnym dzieciństwie i uszkodzenia w stawie skroniowo-żuchwowym, gdzie znajdują się główne ośrodki wzrostu żuchwy, ogólnoustrojowego zakażenia, które atakuje również stawy skroniowo-żuchwowe (np. w przebiegu sepsy) lub są składową poważnych wad genetycznych (np.zespół Pierre-Robin’a)

Jak tyłozgryz objawia się w rysach twarzy?

W rysach twarzy tyłozgryz objawia się cofnięciem bródki, pogłębieniem bruzdy wargowo-bródkowej i wywinięciem wargi dolnej.

Objawy retrogenii są znacznie poważniejsze. U pacjenta w profilu żuchwa jest jeszcze bardziej cofnięta, bródka spłaszczona, a dolny odcinek twarzy – wydłużony. Pacjenci mają tzw. ptasi profil.

Jak powstaje tyłozgryz?

Czynniki powstawania tyłozgryzu/tyłożuchwia mogą być różne. Najczęściej są to czynniki środowiskowe, ale mogą być one również dziedziczne.

U dzieci tyłozgryz powstaje najczęściej na skutek czynników środowiskowych, czyli zaburzeń postawy jamy ustnej (oral posture) i funkcji oraz szkodliwych nawyków takich jak:

• przedłużone ssanie smoczka;
• ssanie palców i zasysanie wargi dolnej;
• długie i częste karmienie butelką;
• a przede wszystkim stale otwarta buzia i brak możliwości kształtowania się właściwej pozycji języka to znaczy na podniebieniu (ustny tor oddychania).

Ustny tor oddychania powoduje, że język znajduje się w dolnej pozycji jamy ustnej zamiast wywierać lekki nacisk na podniebienie, co kształtuje prawidłowo szczękę. Z tego samego powodu żuchwa rosnąc, wykonuje ruch do tyłu i do dołu zamiast do przodu, co predysponuje do rozwoju jej dotylnego ustawienia.

Leczenie tyłozgryzu

Postępowanie kliniczne musi być poprzedzone dokładną diagnostyką, analizą rysów twarzy pacjenta, jego uzębienia, wykonaniu modeli wycisków, zdjęć rentgenowskich, fotografii twarzy i przeprowadzeniu dokładnego wywiadu. Na tej podstawie ortodonta ocenia, jakie jest podłoże tej wady zgryzu.

W ustalaniu planu leczenia bardzo ważny jest również wiek pacjenta. Inaczej podchodzi się do leczenia pacjenta, u którego zakończył się już okres wzrostu. W jego przypadku modyfikacja i modelowanie wzrostu szczęki jest już mocno ograniczone. U 6-7 letniego dziecka, które ma tyłozgryz i cały czas  są rośnie leczenie będzie miało bardziej naturalny i łatwiejszy przebieg.

U dzieci, u których najczęstszymi czynnikami wystąpienia tyłozgryzu są zaburzenia postawy i funkcji w zakresie jamy ustnej i/lub nieprawidłowe nawyki, leczenie zaczynamy przede wszystkim od wyeliminowania tych przyczyn. Powinno to być leczenie zespołowe. Mały pacjent w zależności od potrzeby powinien być pod opieką ortodonty, laryngologa, alergologa, logopedy, fizjoterapeuty, mioterapeuty itp.  Należy ocenić, które czynności są zaburzone i skierować dziecko do odpowiednich specjalistów. Aby leczenie było jak najbardziej efektywne, leczenie ortodontyczne powinno być składową całego postępowania. Rolą ortodoncji najczęściej jest w tym przypadku poszerzanie łuków zębowych, normalizacja postawy języka i nauka oddychania przez nos.

U dorosłych, u których ten rodzaj wady zgryzu jest już rozwinięty i utrwalony, postępujemy inaczej. Nie mamy już możliwości zapobiegania dalszemu rozwojowi tyłozgryzu i sterowania dalszym wzrostem szczęki i żuchwy. Możliwości leczenia w tym przypadku są uzależnione od nasilenia tyłozgryzu i współwystępowania również składowej szkieletowej. Jeśli jest duża dysproporcja między szczęką, a żuchwą, która jest za mała i ustawiona za bardzo do tyłu, jedynym rozwiązaniem może być chirurgiczne leczenie ortognatyczne wspomagane leczeniem ortodontycznym aparatami.

Innym rodzajem postępowania jest usunięcie stałych, górnych zębów (najczęściej czwórek). Postępując zgodnie z tą metodą uzyskamy prawidłowe ustawienie zgryzu, ale niestety może mieć ono niekorzystny wpływ na wygląd twarzy i uśmiechu. Jest to tzw. kamuflaż ortodontyczny. Takie metody są nadal praktykowane i w klasycznej ortodoncji uznawane za prawidłowe, jednak osobiście nie jestem ich zwolenniczką. Usuwanie zdrowych zębów, powoduje dodatkowo niepotrzebne zwężenie łuku zębowego, co ma negatywny wpływ na wygląd uśmiechu i zmniejszenie miejsca potrzebnego dla prawidłowej pozycji spoczynkowej języka.

Kolejną metodą leczenia dorosłych pacjentów z tyłozgryzem może być dystalizacja zębów. Polega ona na przesunięciu górnych bocznych zębów w tył, w celu dopasowania łuków zębowych do ich prawidłowej relacji.

Gdy wada spowodowana jest zbyt dotylnie ustawionym łukiem zębowym dolnym i/lub dotylnie ustawioną żuchwą leczenie może polegać na jej wysunięciu.

Istnieje wiele metod leczenia tyłozygryzu, a każdy pacjent musi być traktowany indywidualnie. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, jak leczyć dziecko, a jak dorosłego. Wybór właściwego postępowania zależy od przyczyny powstania wady i wielu innych czynników. Niestety, u dorosłych leczenie tyłozgryzu jest trudne i przy dużym nasileniu wady często może być kompromisowe.