Chyba każdy rodzic o nim słyszał. Niestety, niewielu wie dlaczego rozwija się u dzieci i kiedy tak naprawdę staje się patologiczny. Owiany złą sławą trzeci migdałek (bo o nim mowa!), tak naprawdę spełnia ważną funkcję ochronną i występuje naturalnie u każdego kilkulatka. Dopiero jego znaczący przerost szkodzi zdrowiu dziecka, ponieważ blokuje u niego prawidłowy tor oddychania przez nos.

Trzeci migdałek, czyli tak naprawdę migdałek gardłowy, jest jednym z wielu migdałków usytuowanych w błonie śluzowej jamy ustnej i gardle człowieka. Oprócz niego w skład układu chłonnego, czyli skupiska tkanki limfatycznej, wchodzą również migdałki podniebienne, które są symetrycznie rozmieszczone po obu stronach gardła i widoczne po otwarciu ust, migdałki trąbkowe umiejscowione w trąbkach słuchowych oraz migdałki językowe znajdujące się u nasady języka. Razem tworzą one tzw. pierścień gardłowy Waldeyera, nazywany inaczej pierścieniem chłonnym gardła.

Migdałki mają bardzo ważną funkcję, ponieważ chronią organizm przed wnikaniem wirusów i bakterii. Zbudowane są z tkanki limfatycznej, która przechwytuje i niszczy drobnoustroje. Są szczególnie istotne u małych dzieci, które nie mają w pełni wykształconego i dojrzałego układu immunologicznego.

Trzeci migdał jest chyba najbardziej znany i niestety przez wiele osób błędnie uznawany za szkodliwy. Tymczasem to co go wyróżnia to fakt, że występuje on u wszystkich kilkulatków, co jest zupełnie naturalne. Około 5 roku życia mocno się powiększa, ponieważ jest to czas wielu dziecięcych aktywności związanych z kontaktem z różnymi patogenami. A następnie, co jest dla niego najbardziej charakterystyczne, po ok. 10 roku życia zanika, gdy układ odpornościowy staje się już dobrze wykształcony. Dorośli ludzie nie mają więc trzeciego migdałka.

Patologicznie przerośnięty trzeci migdałek

O co więc tyle szumu? Trzeci migdałek oskarżany jest o wywoływanie wielu problemów laryngologicznych wieku dziecięcego i powiązanych z nimi innych kłopotów m.in. logopedycznych, ale również ortodontycznych. Związane jest to z tym, że ulokowany jest on na tylnej ścianie gardła, która graniczy z nosem. Kiedy za bardzo, patologicznie przerasta, zatyka prawidłowy tor oddychania przez nos. Sam w sobie jest więc naturalnym i potrzebnym elementem, jednak na skutek różnych nadmiernie stymulujących go stanów np. alergii lub zanieczyszczeń środowiska, może stać się powodem różnych nieprawidłowości.

Za duży trzeci migdałek, utrudniający dziecku oddychanie przez nos, uruchamia błędne koło. Maluch, u którego się nadmiernie rozwija, zaczyna oddychać przez buzię. To powoduje wysuszenie śluzówki jamy ustnej i łatwiejsze wnikanie patogenów do organizmu. Zwiększa się więc u niego częstotliwość infekcji, co z kolei powoduje jeszcze większe powiększanie się migdałka gardłowego, który stara się w ten sposób im zapobiegać.

Wpływ za dużego trzeciego migdałka na zgryz

Z ortodontycznego punktu widzenia to duży problem, ponieważ zatkane drogi oddechowe u dziecka mogą w dużym stopniu powodować nieprawidłowy rozwój jego twarzy i zgryzu.

Maluch znajdujący się w takim stanie, aby ułatwić sobie oddychanie wykonuje je nieprawidłowo przez usta. W efekcie ma je stale otwarte. Przez to jego język ma złą pozycję – opada na dno jamy ustnej, zamiast prawidłowo pozycjonować się na podniebieniu i modelować rozwój szerokości szczęki. W efekcie w przyszłości będzie ona za wąska i nie będzie mogła prawidłowo pomieścić zębów stałych. Mogą pojawić się więc stłoczenia zębowe, a twarz rozwojowo nie uzyska pełnego potencjału. Buzia dziecka z przerośniętym trzecim migdałkiem będzie rosła w kierunku pionowym, a żuchwa w kierunku dotylnym. Pojawią się u niego tzw. adenoidalne rysy twarzy (łac. adenoid – trzeci migdał).

To oczywiście nie jedyne problemy, jakie może stwarzać przerośnięty trzeci migdał. Niedrożne drogi oddechowe prowadzą do przewlekłych stanów zapalnych gardła, zatok, czy częstych angin. Dodatkowo u wielu dzieci pojawia się blokada trąbek słuchowych, a w uszach płyn. To skutkuje niedosłuchem i nawracającymi zapaleniami ucha środkowego. W efekcie całościowego stanu, dziecko ma problemy z rozwojem mowy. Jest ono permanentnie niedotlenione, a przez to rozdrażnione, nie może się skupić, co ogólnie może wpływać na jego gorszy rozwój psychofizyczny.

Leczenie

Aby rozpoznać, czy rzeczywiście u malucha występuje problem patologicznie przerośniętego trzeciego migdałka, należy wykonać szczegółowe badania diagnostyczne. Migdałek ten nie jest widoczny gołym okiem ze względu na swoje głębokie, gardłowe położenie. Konieczne jest więc wykonanie badania endoskopowego, a więc wprowadzenie do gardła dziecka cienkiej sondy z mikrokamerą, która pozwala obrazowo ocenić wielkość i wygląd trzeciego migdałka. Badanie nie jest przyjemnie, ale na pewno mniej inwazyjne niż badania palpacyjne, które wykonywano jeszcze do niedawna. Poza tym obecnie w diagnozowaniu trzeciego migdałka wykorzystywana jest również tomografia komputerowa, która pozwala pokazać jego pełny obraz. Lekarz wykonuje również badanie uszu. Zagląda do nich z wykorzystaniem wziernika i ocenia stan błony bębenkowej.

Na podstawie uzyskanych pomiarów wielkości trzeciego migdałka, oceny jego dokładnego umiejscowienia, sprawdzenia poziomu blokowania nosa i trąbek słuchowych wdraża się odpowiednie postępowanie terapeutyczne.

Laryngolodzy często podejmują leczenie farmakologiczne i wyczekujące. Zalecają przyjmowanie preparatów przeciwobrzękowych i przeciwzapalnych, a także udrażniających nos. Obserwują pacjenta przez kilka miesięcy, sprawdzając czy stan trzeciego migdałka nie zmienia się po okresie infekcji. Zabieg jego usunięcia wykonywany jest często w ostateczności. Oczywiście taki migdałek gardłowy będzie w końcu się zmniejszał. Z każdym rokiem życia dziecko nabywa lepszej odporności, więc będzie mniej chorowało.

Dla mnie, jako ortodonty ważne jest to, aby taki stan niedrożnych dróg oddechowych nie trwał jednak zbyt długo. Złe nawyki, które w tym czasie mogą się utrwalić u dziecka mogą być trudne później do wyeliminowania, a szkody spowodowane w ten sposób w zgryzie mogą być duże i wymagać skomplikowanego leczenia. Decyzja o usunięciu przerośniętego trzeciego migdałka oczywiście powinna być podejmowana indywidualnie wraz z laryngologiem, ale sugeruję, aby również brać pod uwagę stan zgryzu dziecka, tak aby zapewnić mu prawidłowy rozwój. Jeśli więc wiecie, że wasze dziecko ma problem z przerośniętym trzecim migdałkiem, skonsultujecie to również z ortodontą.