Do życia niezbędne są nam woda, pokarm i tlen. Najważniejszym życiowym procesem jest jednak oddychanie, ponieważ bez niego możemy przeżyć zaledwie kilka minut, natomiast bez wody i jedzenia przetrwamy o wiele dłużej. Nie wszyscy jednak wiedzą, że sposób, w jaki oddychamy jest kluczowy dla właściwego rozwoju zgryzu, a także jest bardzo ważny dla naszego zdrowia. Powinniśmy więc być świadomi jak ta czynność prawidłowo wygląda, a także od najmłodszych lat dbać o odpowiedni tor oddychania u naszych dzieci.

Jak powinien wyglądać prawidłowy oddech?

Prawidłowe oddychanie zawsze odbywa się przez nos, a usta są zamknięte. Jest ono prawie niezauważalne. Wdech i wydech są ciche i siedząc obok drugiego człowieka nie słyszymy jak on oddycha. Oddychanie nie powinno nam sprawiać trudności, ma być spokojne, regularne bez westchnień, chrumkania, czy pociągania nosem.

Z kolei nieprawidłowy oddech jest widoczny, ciężki lub głośny. Czasami wymaga wysiłku. Kiedy tak jest wspomagamy się oddychaniem przez usta, nabieramy wówczas więcej powietrza niż nasz organizm potrzebuje. To paradoksalnie jest dla niego niekorzystne. Osoby oddychające nieprawidłowo mają charakterystyczne cechy takie jak:

• blada twarz;
• podkrążone oczy;
• krzywe zęby;
• zatkany nos;
• chorują na astmę;
• chrapią;
• są nadpobudliwe lub ospałe;
• mają słabą koncentrację,
• u dzieci, jeśli się to dzieje od najmłodszych lat, nieprawidłowe oddychanie będzie się manifestować niewłaściwym rozwojem twarzoczaszki.

Duży problem małych dzieci

Niestety, obecnie bardzo dużo dzieci oddycha nieprawidłowo. Wielu kilkulatków (szacuje się, że jest ich nawet 70-80 proc.) chodzi na co dzień z otwartą buzią i ma niewłaściwy tor oddychania. To problem na dużą skalę, którego rodzice nie zawsze są świadomi, ponieważ często nawet go nie zauważają u swoich pociech. Jeśli jednak opiekun jest wyczulony może rozpoznać nawyk niewłaściwego oddychania u dziecka po następujących cechach:

• ma ono często otwarte lub uchylone usta;
• jego oddech jest słyszalny w spoczynku;
• jego oddech jest wytężony i nieregularny;
• często wzdycha lub pociąga nosem;
• nabiera duży wdech przed mówieniem;
• czasami nieświadomie wstrzymuje oddech;
• wyraźnie widoczne są u niego ruchy oddechowe, czyli ruchy klatki piersiowe, ramion itp;
• w nocy ciężko oddycha, często się budzi i chrapie;
• ma wysuszone usta.

Przyczyny niewłaściwego oddychania

Oddychanie u dziecka, które często choruje i ma powtarzające się infekcje górnych dróg oddechowych (miewa zapalenia zatok, czy nosogradła), ma powiększone migdałki, albo jest alergikiem, zwykle odbywa się przez usta. Mając zatkany nos, musi ono jakoś dostarczać sobie tlen, dlatego wykorzystuje zamiennie nieprawidłowy tor oddychania.

Taka często powtarzająca się sytuacja prowadzi do efektu błędnego koła i utrwalenia nawyku niewłaściwego oddychania. Dzieje się tak, ponieważ zatkany nos i oddychanie buzią powodują dodatkowo wysuszanie i podrażnianie śluzówki, a to sprzyja wnikaniu do organizmu dziecka i  namnażaniu wirusów oraz bakterii, a więc doprowadza do kolejnych infekcji.

W takim przypadku rodzice powinni skupić na walce z chorobami górnych dróg oddechowych i dążyć do udrożnienia nosa. Należy wzmacniać odporność dziecka np. poprzez odpowiednią dietę oraz regularne przebywanie na świeżym powietrzu. Poza tym zatkany nos powinien być udrażniany poprzez częste jego wydmuchiwanie i  irygacje, oraz stosowanie preparatów ułatwiających oddychanie przez nos nocą. Część dzieci ma powiększone migdałki, które znacząco ograniczają drożność dróg oddechowych. W takim przypadku należy skonsultować się z laryngologiem, który wdroży odpowiednie leczenie.

Jeśli drogi nosowe są drożne, dziecko powinno być uczone, aby oddychać nosem, tak, aby nawyk oddychania przez usta nie utrwalił się. Jest to kluczowe zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa, ponieważ niewłaściwe oddychanie powoduje wiele negatywnych skutków w rozwoju zgryzu dziecka.

Wpływ nieprawidłowego oddychania na zgryz i zdrowie dziecka

Oddychanie przez usta jest główną przyczyną powstawania wad zgryzu. To przez stale uchyloną buzię i niską pozycję języka, rozwój szczęki, a co za tym idzie również żuchwy, jest nieprawidłowy. Jeśli od najmłodszych lat podczas wzrostu dziecka, jego usta są otwarte, a język znajduje się na dnie jamy ustnej zamiast na podniebieniu, jego łuki zębowe staną się węższe niż mogłyby być i nie będą w stanie pomieścić prawidłowo wszystkich zębów stałych, czego rezultatem będą stłoczenia. Twarz w wyniku takiego rozwoju rośnie  w kierunku pionowym, jest dłuższa i bardziej pociągła. Przez nieprawidłową postawę jamy ustnej, u dziecka powstanie wada zgryzu. W skrajnych przypadkach, może ona być na tyle nasilona, że pacjent może wymagać operacji ortognatycznej.

Jak dokładnie przebiega ten nieprawidłowy proces? To wszystko za sprawą nieprawidłowej pracy mięśni twarzy. Kiedy usta są otwarte, język opada na dół jamy ustnej i nie może spoczywać na podniebieniu. W wyniku nieprawidłowej postawy języka, górna szczęka rozwija się gorzej. Można powiedzieć, że język jest bowiem pewnego rodzaju naturalnym aparatem ortodontycznym, który rozkładając się na podniebieniu, niejako rozpycha szczękę, wywierając siły, które powodują, że rozwija się ona na boki i do przodu. Język więc w naturalny sposób w procesie wzrostu ją modeluje. Jeśli tak się nie dzieje, ponieważ dziecko oddycha przez usta, a jego język opada na dno jamy ustnej, szczęka zostaje wąska, ma kształt litery „V” i nie jest wstanie prawidłowo pomieścić wszystkich zębów stałych. Żuchwa, która w rozwoju podąża za szczęką, dopasowując się rozmiarem do niej, także będzie cechować nieprawidłowy rozwój rotując w dół i do tyłu. Prawidłowy rozwój zgryzu wspiera również prawidłowe połykanie. Połykamy ok. 2 tysiące razy dziennie. Za każdym razem kiedy wykonujemy akt połykania, język kieruje się do góry i rozpłaszcza na podniebieniu z siłą, która także pomaga kształtować się szczęce. Oddychanie przez usta również zaburza funkcję poprawnego przełykania, gdyż początkowa spoczynkowa pozycja języka jest nieprawidłowa, co dodatkowo osłabia prawidłowy rozwój zgryzu.

Poza tym u wielu osób z powodu oddychania przez usta w dzieciństwie, zwężenia szczęki i dolnej pozycji języka pojawia się w kolejnych latach problem częściowej blokady dróg oddechowych. To powoduje chrapanie i bezdechy senne, które są groźne dla zdrowia i życia. Powodują one bowiem ryzyko chorób układu krążenia, zawałów serca oraz udarów mózgu. Poza tym podczas bezdechu sennego występuje szereg wahań w ciśnieniu krwi, wynikających ze zmian napędu oddechowego, który może niekorzystnie wpływać na czynność serca. To sprzyja niedokrwieniu i zaburzeniom rytmu serca. Osoba z problemem drożności dróg oddechowych podczas snu będzie więc niedotleniona. W codziennym funkcjonowaniu wpływa to również na pogorszenie jej jakości życia, ponieważ nie wysypia się, jest więc zmęczona i rozdrażniona, mniej skoncentrowana.

Bardzo ważne jest więc, aby od najmłodszych lat dbać o prawidłowe oddychanie przez nos oraz prawidłową postawę  jamy ustnej. Dziecko, aby rozwinąć prawidłowy zgryz i piękną twarz powinno rosnąć w następujących warunkach:

• usta są zamknięte, a wargi stykają się;
• język w ¾ spoczywa na podniebieniu, a jego czubek opiera się za przednimi zębami;
• oddycha tylko przez nos;
• poprawnie połyka.

Jeżeli te cztery funkcje są zachowane, jego twarz będzie rosła prawidłowo, tak jak jest genetycznie zaprogramowana.

Jak leczyć utrwalone nieprawidłowe oddychanie?

Oddychanie przez usta może mieć wiele różnych przyczyn. Pierwszym krokiem w wyeliminowaniu tej nieprawidłowej funkcji jest zdiagnozowanie dziecka. Należy więc zgłosić się do specjalisty, może być to ortodonta, neurologopeda, laryngolog lub inny, który przeprowadzi odpowiednie badania i wywiad. Dopiero na podstawie ustalenia właściwej przyczyny lub przyczyn (bo często jest ich kilka) nieprawidłowego oddychania, można wdrożyć odpowiednie postępowanie. Lekarz nakierowuje wówczas rodzica na prawidłową ścieżkę terapeutyczną.

Zwykle jest to działanie kilkutorowe, odbywające się u kilku specjalistów, obejmujące zarówno eliminowanie infekcji, alergii czy walkę z powiększonym migdałkiem oraz naukę prawidłowego oddychania przez nos i właściwej postawy języka, a także wdrożenie leczenia ortodontycznego.  Rodzic musi więc być gotowy na holistyczną terapię m.in. u ortodonty, logopedy, mioterapeuty, laryngologa, alergologa, dietetyka itp.

Pamiętajmy, że jeśli dziecko przez kilka lat miało nieprawidłowy tor oddychania, nie zmienimy tego w ciągu jednej wizyty u ortodonty, tak samo jak nie cofniemy negatywnych skutków takiej funkcji. Jest to proces terapeutyczny, który może trwać wiele miesięcy, a nawet lat. Jest bardzo pracochłonny i wymaga dużego zaangażowania przede wszystkim ze strony opiekunów, którzy muszą dostosowywać się w domu do wskazówek specjalistów oraz zadanych przez nich ćwiczeń i motywować oraz pilnować do ich wykonywania przez dziecko.

Taka terapia wprowadzona odpowiednio wcześnie może ustrzec dziecko przed poważnymi wadami zgryzu, nieestetycznym wyglądem, a nawet chorobami układu krążenia.