Przyczyny wady zgryzu mogą być różne. Najczęściej jest to mieszanka czynników środowiskowych i genetycznych (w tym ewolucyjnych, antropologicznych). W kontekście dzieci chciałabym się jednak dziś przyjrzeć pierwszej grupie wymienionych czynników, żeby każdy rodzic wiedział, na co zwracać uwagę i czego unikać, aby jego dzieci w przyszłości miały prawidłowy zgryz. Przeczytajcie więc, na co i jaki mamy wpływ w tej kwestii.

Czynniki środowiskowe mają olbrzymi wpływ na rozwój prawidłowego zgryzu i kształtu twarzy. Dla naszych dzieci chcemy jak najlepiej, pragniemy, aby miały ładną twarz i proste zęby w promiennym uśmiechu. Na co zwrócić uwagę i jak wspomagać rozwój twarzy naszego dziecka?

Interesujące jest to, że nasi przodkowie mieli piękne, proste zęby bez próchnicy, pomimo braku jakiejkolwiek interwencji stomatologicznej. Kiedy w nasze życie zaczęła wkraczać cywilizacja, w kolejnych pokoleniach zaczęły pojawiać się wady zgryzu. Czy wiedzieliście, że w ciągu ponad ostatnich 100 lat ich poziom dramatycznie wzrósł  i wynosi teraz około 60% w zależności od badanej populacji?!

Według Amerykańskiej Akademii Ortodoncji, dziecko powinno odbyć pierwszą wizytę kontrolną u ortodonty nie później niż w wieku siedmiu lat. Jednak tak naprawdę wszelkie problemy funkcjonalne zaczynają się często już dużo wcześniej. Dlatego osobiście jestem zdania, że pierwsza profilaktyczna wizyta z dzieckiem u ortodonty powinna mieć miejsce, kiedy ma już ono pełne uzębienie mleczne, a więc w wieku ok. trzech lat. Dodatkowo od pierwszego ząbka dziecko powinno co pół roku odbywać wizyty kontrolne u dentysty. Już na etapie wczesnego dzieciństwa można bowiem wychwycić pierwsze ewentualne problemy, takie jak np. nieustannie otwarta buzia czy skrócone wędzidełko podjęzykowe (jeśli nie zostało ono wcześniej zdiagnozowane), które sprzyjają rozwojowi wady zgryzu.

Dlaczego tak ważny jest prawidłowy rozwój kości szczęk?

Kość szczęki buduje środkową część twarzy, dlatego jej prawidłowy doprzedni wzrost będzie stanowił o atrakcyjności buzi dziecka. Ponadto, dobrze rozwinięta szczęka oznacza też szerokie podniebienie i odpowiednio drożne drogi oddechowe, a także wystarczająco rozwinięty łuk zębowy, który mieści wszystkie zęby. Prawidłowy rozwój szczęki zapewnia to, że dziecko swobodnie oddycha przez nos, ma zamknięta buzię, a pozycja jego języka jest prawidłowa, czyli taka, gdy grzbiet i koniuszek języka stykają się z  podniebieniem (pisałam o tym tutaj).

Z jakimi oznakami mamy do czynienia, jeśli szczęka dziecka jest zbyt wąska? Występuje wtedy wysokie podniebienie i kształt łuku w kształcie litery V, dziecko może mieć wydłużoną twarz czy zapadnięte policzki i podkrążone oczy. Wyrzynające się zęby stałe nie mieszczą się i wyrastają krzywo, może także wystąpić zgryz krzyżowy. Wąska szczęka sprawia, że pojemność dróg oddechowych się zmniejsza, dziecko może chrapać, a w przyszłości jest narażone na wystąpienie bezdechów sennych (OSA-Obstructive Sleep Apnea).

Dolna szczęka, czyli żuchwa jest kością połączoną z czaszką przez staw skroniowo-żuchwowy, co zapewnia jej ruchomość. Oznaki niedorozwoju żuchwy to widoczna w profilu cofnięta broda, często układająca się do tyłu i w dół. Jeśli szczęka nie jest dość szeroko rozwinięta, żuchwa również nie ma szans na doprzedni wzrost, gdyż górny łuk zębowy pokrywa dolny. Dobrze rozwinięta dolna szczęka i wyraźnie zaznaczona bródka to także bardzo ważny element atrakcyjności twarzy.

Czynniki wpływające na nieprawidłowy rozwój zgryzu

• • Oddychanie przez usta – kiedy dziecko ma zablokowane drogi oddechowe np. z powodu przewlekłego zapalenia zatok, przerośniętych małżowin nosowych, skrzywionej przegrody nosowej, przerośniętego trzeciego migdała, przewlekłych infekcji górnych dróg oddechowych, alergii czy nieprawidłowej pozycji języka podczas spania, często wykształca się u niego oddychanie przez usta. Bardzo ważne jest zespołowe leczenie występującego problemu, a więc w zależności od potrzeb jest wskazana opieka pediatry, laryngologa czy alergologa. Często, gdy powyższe dolegliwości są leczone i drożność dróg oddechowych się poprawia, problem zgryzowy (czyli zwężenie szczęki) niestety już zdążył się rozwinąć oraz wykształca się nawykowe oddychanie przez usta.

• • Nieprawidłowa pozycja i praca języka – kolejnym ważnym rodzajem czynników środowiskowych jest nieodpowiednia pozycja języka, który może w nieprawidłowy sposób leżeć na podniebieniu. W prawidłowym ułożeniu koniuszek i grzbiet języka powinien wywierać nacisk na podniebienie, ponieważ wtedy ma on możliwość aktywowania wszystkich mięśni z nim połączonych. Jeśli natomiast mamy do czynienia z jego wadliwym ułożeniem, buzia dziecka się rozchyla i język spoczywa na dnie jamy ustnej. Zaobserwujecie to podczas czynności wymagających przez dziecko skupienia np. odrabianie lekcji, czytanie czy oglądanie telewizji. Warto zwrócić też uwagę, czy podczas mówienia język dyskretnie nie wsuwa się między zęby, np. wymawiając wyrazy zaczynające się na głoskę „s” (jest to tzw. seplenienie międzyzębowe). Prawidłowej pozycji języka przeszkadza też skrócone wędzidełko podjęzykowe, warto więc zwrócić uwagę na ten problem. Zła pozycja języka wiąże się też ze zwężonym łukiem zębowym szczęki.

• • Pozycja warg – kolejna nieprawidłowość, z którą możemy mieć do czynienia, to niewłaściwa pozycja warg, a więc kiedy nie stykają się one ze sobą w spoczynku. Wiąże się to ze słabą siłą i napięciem mięśni otaczających usta (czyli mięśnia okrężnego ust).

• • Wadliwa funkcja połykania – nieprawidłowe połykanie to kolejny czynnik, który przyczynia się do wad zgryzu. Jest to zaburzenie fizjologicznej czynności, polegające na tym, że w czasie aktu połykania język układa się między zębami zamiast na podniebieniu. W tej czynności dodatkowo biorą udział mięśnie policzków i bródki, które wywierają w tym momencie nacisk na kości twarzy. Jest to widoczne w charakterystycznym grymasie. Akt połykania nie powinien angażować tych mięśni, a jedynie język, który przy połykaniu powinien naciskać na podniebienie.

• • Parafunkcje, czyli szkodliwe nawyki – nawyki, takie jak ssanie palców czy trzymanie w buzi przez cały dzień smoczka-uspokajacza lub smoczka z butelką, także mogą zaburzyć rozwój zgryzu. Na szczęście dzieci wyrastają z tego typu zachowań na tyle wcześnie, że powstałe nieprawidłowości zgryzu są w stanie nawet samoistnie się skorygować.

• • Próchnica – próchnica wieku dziecięcego prowadząca do utraty zębów mlecznych jest kolejną i jedną z częstszych przyczyn rozwoju wady zgryzu. Utrata zęba w wyniku ekstrakcji skutkuje migracją zębów sąsiadujących z luką. Zjawisko to jest szczególnie niekorzystne dla rozwijającego się łuku zębowego, kiedy zostanie utracony drugi mleczny trzonowiec, a w to miejsce przesuwa się stały pierwszy trzonowiec. Powoduje to skrócenie łuku zębowego i brak miejsca dla wyrzynających się przedtrzonowców lub kła. W takim przypadku ząb wyrzyna się poza łukiem lub nawet może zostać zatrzymany w kości.

• • Dieta – o dietę malucha warto dbać od urodzenia. Idealnie jest, gdy dziecko jest karmione piersią. Stały powtarzalny wysiłek przy ssaniu piersi sprzyja prawidłowemu rozwojowi mięśni twarzoczaszki, co zapewnia prawidłowy rozwój narządu żucia. Tym samym spada ryzyko wystąpienia wad zgryzu w przyszłości.
    Ważnym elementem w prawidłowym rozwoju narządu zgryzu jest także wprowadzanie po 6 miesiącu życia pokarmów o odpowiedniej konsystencji. Początkowo powinny być podawane miękkie kawałki warzyw i owoców, stopniowo zastępowane coraz twardszymi. Pierwsze miksowane na gładko zupki, po 1-2 miesiącach powinny mieć już wyczuwalne grudki jedzenia, a roczne dziecko może już jeść posiłki takie same jak dorosły, ewentualnie lekko pokrojone i rozdrobnione widelcem. Dziecko w wieku przedszkolnym bez problemu powinno zjadać twarde kawałki warzyw i owoców (marchewka, jabłko). Gryzienie twardszych pokarmów stymuluje narząd żucia do prawidłowego rozwoju, a w szczególności mięśni żwaczowych oraz kości szczęki i żuchwy. Siła wyzwalana przez żucie i napinanie mięśni wpływa na rozwój twarzoczaszki poprzez zwiększanie wielkości kości i długości łuku zębowego. Osłabienie tych mechanizmów może prowadzić do pojawienia się stłoczeń zębów oraz innych wad zgryzu.

Jakie wady zgryzu mogą wystąpić?
Jeśli w początkowym etapie rozwoju dziecka zlekceważymy oznaki nieprawidłowych funkcji, może się rozwinąć :

• zgryz krzyżowy przedni – jest bardzo powszechną wadą u dzieci chrapiących, mamy z nim do czynienia, kiedy przednie zęby górne nie zachodzą na dolne;

• zgryz krzyżowy boczny – wynika z niedorozwoju w kierunku poprzecznym szczęki, występuje najczęściej u dzieci oddychających przez usta, objawia się tym, że zęby boczne tylne nie zachodzą na dolne;

• zgryz otwarty – jest z kolei przypadłością dzieci mających różne nawyki, takie jak np. ssanie kciuka, możemy go rozpoznać po tym, że zęby przednie nie stykają się;

• tyłozgryz – również jest częstą przypadłością dzieci oddychających przez usta, a mówimy o nim wtedy, kiedy dolny łuk zębowy jest umiejscowiony z tyłu w stosunku do łuku górnego.

Co możemy zrobić? 
Krzywym zębom u dzieci można zapobiegać i to do nas, rodziców, należy decyzja o tym, czy podejmiemy działania prowadzące do rozwoju prawidłowego zgryzu, a co za tym idzie atrakcyjnej twarzy z pięknym uśmiechem. Jeśli zauważycie u swojego dziecka któryś z powyższych objawów, udajcie się na wizytę do ortodonty, który jeśli będzie potrzeba, zajmie się leczeniem zgryzu i dodatkowo skieruje dziecko do odpowiedniego lekarza specjalisty (laryngologa, alergologa) czy do logopedy. W przypadku dysfunkcji mięśniowych czy złej pozycji języka, warto rozważyć terapię miofunkcjonalną, którą zajmuje się wykwalifikowany logopeda lub fizjoterapeuta.