Drodzy Czytelnicy, w tym poście przybliżę Wam nieco badanie radiologiczne, jakim jest pantomogram. Wykonuję go w swojej praktyce dość często, więc zdaję sobie sprawę, jakie pytania najczęściej Was nurtują. Postaram się dziś odpowiedzieć na większość z nich.

Co to jest pantomogram?

Pantomogram to badanie radiologiczne, w trakcie którego powstaje zdjęcie panoramiczne szczęki i żuchwy. Na takim zdjęciu możemy zobaczyć wszystkie zęby górne i dolne, kości szczęki, żuchwy oraz stawy skroniowo-żuchwowe. Tym samym poznajemy stan fizjologiczny zębów oraz widzimy rozwijające się ukryte patologie, których w zwykłym badaniu lekarz nie jest w stanie wykryć. Mogą to być na przykład zęby zatrzymane w kości albo inne nieprawidłowości typu: zmiany zapalne przy korzeniach zębów czy patologicznie położone ósemki, które nie mogą się wyrżnąć. Pantomogram to też pierwsze zdjęcie przeglądowe do oceny stawów skroniowo-żuchwowych.

Kiedy warto wykonać zdjęcie pantomograficzne?

Na pewno należy je zrobić przed rozpoczęciem leczenia stomatologicznego, chociażby jako zdjęcie kontrolne, kiedy np. pacjent ma ubytek, ale dawno nie był u lekarza dentysty. Pantomogram nasunie lub rozwieje wątpliwości, czy nie trzeba danemu zębowi lepiej się przyjrzeć – być może na jego styku rozwija się próchnica, której nie widać w jamie ustnej, ponieważ zęby nachodzą na siebie. Nie zapominajmy jednak, że pantomogram to zdjęcie przeglądowe. Kiedy więc jakiś ząb budzi wątpliwości, zalecane jest zdjęcie zębowe, czyli pojedynczego zęba.

Pantomogram jest pomocny, gdy planujemy większe leczenie protetyczne, chirurgiczno-protetyczne czy leczenie ortodontyczne. Chociaż w dobie nowoczesnej stomatologii wielu lekarzy kieruje pacjenta również na zdjęcie CBCT, inaczej tomografię komputerową stożkową zębów 3D, w ortodoncji skierowania takie pojawiają się rzadziej – głównie w przypadkach bardziej skomplikowanych, jak np. zatrzymany ząb.

Co zobaczymy na pantomogramie?

Jak już wspominałam, badanie to daje wiedzę ogólną o stanie zębów, kości szczęki i żuchwy, przyzębia oraz stawów skroniowo-żuchwowych, a to z kolei pozwala na jak najlepsze zaplanowanie leczenia. Na zdjęciu pantomograficznym widać, które zęby były leczone kanałowo, czy są dobrze wyleczone, czy nie tworzą się w nich jakieś procesy zapalne oraz czy kanały są dobrze wypełnione. Jeśli ktoś cierpi na chorobę przyzębia, to możemy też określić stopień zaniku kości, czyli stopień progresji choroby. Widać również wspomniane wyżej zmiany patologiczne: zęby zatrzymane, zmiany zapalne, a nawet zmiany nowotworowe.

Kiedy najwcześniej można zrobić zdjęcie pantomograficzne dziecku?

Umownie przyjmuje się dolną granicę wiekową pięciu lat. Wiek ten jednak wynika tylko i wyłącznie z dojrzałości dziecka, które podczas badania musi współpracować z lekarzem dentystą lub technikiem radiologiem. Aby badanie było prawidłowe, od małego pacjenta wymaga się więc wykonywania zaleceń lekarza – głównie pozostania w bezruchu przez kilkanaście sekund, kiedy trwa ekspozycja (urządzenie obraca się wtedy i robi zdjęcie).

Uczulam więc Was, drodzy rodzice, by przed badaniem radiologicznym porozmawiać z dzieckiem: spokojnie wytłumaczyć mu, co się będzie działo i dlaczego nie można wykonywać wtedy żadnych gestów. O tym, jak zachęcić dziecko do wizyt u dentysty, przeczytacie tutaj.

Jakie są wskazania do wykonywania zdjęć rentgenowskich u dzieci?

Ponieważ długi okres dzieciństwa (od 6 do 13 roku życia) to wymiana uzębienia mlecznego na stałe, pantomogram często jest wykorzystywany do oceny zębów wyrzynających się oraz do sprawdzania, czy nie mamy do czynienia z opóźnieniem lub zatrzymaniem się wyrzynania. Pantomogram wykrywa też zęby nadliczbowe, patologie kości, torbiele i wady rozwojowe. Jakiekolwiek wątpliwości ma lekarz, zazwyczaj kieruje na to właśnie badanie, by odpowiednio determinować dalsze leczenie.

Jeśli dziecko w 10 roku życia nie miało nigdy wykonywanego pantomogramu, dobrze jest skontrolować pozycję wyrzynania się u niego kłów. W przypadku stłoczeń i zwężeń łuków zębowych kły często zostają zatrzymane w kości lub wyrzynają się dowargowo – im wcześniej wykryjemy taką patologię, tym leczenie będzie łatwiejsze. Widywałam takich młodych pacjentów, którzy mieli już pełne uzębienie stałe z wyjątkiem np. jednego zęba mlecznego – trójki (stały ząb został zatrzymany w kości i nie wyrżnął się z powodu braku miejsca w łuku) .

Jak przygotować się do badania?

Pantomogram można zrobić w każdej chwili. Nie trzeba się do niego specjalnie przygotowywać. Wymagane jest skierowanie od lekarza dentysty. Przed badaniem należy zdjąć z okolic twarzy oraz szyi metalowe przedmioty. Chodzi m.in. o: okulary, biżuterię, wyjmowane metalowe protezy, kolczyki, klipsy, łańcuszki, spinki czy gumki do włosów z metalowym łączeniem.

Na czym polega wykonanie pantomogramu?

Badanie wykonuje się w pracowni RTG, a cała wizyta trwa kilka minut. Kiedy pacjent zdejmie już metalowe przedmioty, kolejnym krokiem jest założenie ołowianego fartucha, który ma zabezpieczać ciało przed promieniowaniem. Lekarz dentysta czy technik radiolog ustawia pacjenta tak, by brodę miał opartą na specjalnym wsporniku, w buzi zaciskał ustnik, a rękami trzymał się urządzenia. Powinien stać nieruchomo w momencie, kiedy osoba obsługująca go o to poprosi. Głowica pantomogramu z włożoną kasetą obróci się wtedy dookoła głowy pacjenta i w tym czasie wykona zdjęcie, co będzie trwało dosłownie kilkanaście sekund.

Czy jest to bezpieczne dla zdrowia?

Nowoczesne aparaty cyfrowe są bezpieczniejsze dla zdrowia niż tradycyjne aparaty wyposażone w kasety z błonami promieniotwórczymi, ponieważ emitują kilkukrotnie mniejszą dawkę promieniowania rentgenowskiego. Dodatkowo dają lepszą jakość zdjęcia, natychmiastowy wynik na monitorze komputera oraz możliwość obróbki cyfrowej.

Czy są jakieś przeciwwskazania do wykonania pantomogramu?

Przeciwwskazaniem do wykonania zdjęcia pantomograficznego zębów jest na pewno ciąża, dlatego kobieta przed wykonaniem takiego badania musi być pewna, że nie spodziewa się dziecka, a lekarz zawsze powinien o to zapytać. Jeśli pacjentka nie jest na 100% pewna, lepiej poczekać do pierwszej połowy cyklu i odłożyć wykonanie zdjęcia na inny termin.