Wielu rodziców nadal z pewną rezerwą podchodzi do wykonywania u dzieci zdjęć rentgenowskich np. pantomogramu. Tymczasem są to zupełnie niepotrzebne obawy, niewspółmierne do korzyści diagnostycznych, jakie możemy uzyskać dzięki takiemu badaniu. Dziś wyjaśnię, dlaczego warto wykonywać tego typu prześwietlenia u dzieci w okresie wzrostu, co więcej dlaczego warto robić je regularnie?!

Wykonywanie pantomogramu u dzieci w okresie rozwojowym  powinno odbywać się nawet co 12-18 miesięcy, w zależności od stanu zgryzu i potrzeby kontroli danego przypadku.

Pantomogram – co to jest?

Pantomogram to badanie rtg, które pozwala uzyskać obraz panoramiczny 2D szczęki i żuchwy. Na takim zdjęciu uwidocznione są wszystkie zęby górne i dolne, kości szczęki, żuchwy, zatoki szczękowe oraz stawy skroniowo-żuchwowe, co daje stomatologowi ogólną wiedzę o ich stanie zdrowia i rozwoju. Jest to zdjęcie przeglądowe, dające wiele wskazówek do dalszej diagnostyki. Chcę podkreślić, że warto wykonywać je regularnie u dzieci, zwłaszcza w okresie wzrostu twarzoczaszki oraz wymiany zębów mlecznych na stałe.

Co pozwala ocenić pantomogram u dzieci?

Dzięki zdjęciu pantomograficznemu u dzieci możliwa jest ocena liczby zębów,  obecność,  położenie i osie zawiązków stałych zębów oraz stan resorpcji korzeni zębów mlecznych.

Jest to ważne, ponieważ jeśli zdiagnozujemy brak zawiązka zęba (lub zawiązków), co nie jest wcale takie rzadkie, mamy czas na zaplanowanie postępowania terapeutycznego, tak aby zgryz i uśmiech dziecka na tym jak najmniej ucierpiały. Brak zawiązka oznacza bowiem, że ząb stały nie wyrośnie.

Pantomogram wykonany na etapie wymiany zębów mlecznych na stałe, pozwala także ocenić jak rozwija się uzębienie i czy rozwój zębów przebiega symetrycznie. Możemy też prognozować trudności z wyrzynaniem zębów stałych i im zapobiec lub ocenić, że problem na danym etapie rozwoju nie występuje.

Istotna jest też ocena samej kości szczęki i żuchwy, obecność rozrzedzeń, zagęszczeń czy też torbieli, zębów zatrzymanych lub nadliczbowych. W żuchwie sprawdzamy rozwój i położenie w stawie głów wyrostka kłykciowego i długość gałęzi żuchwy (trzeba porównać stronę prawe i lewą).

Kiedy wykonujemy pantomogram u dzieci?

Pantomogram możemy wykonywać już od 5 roku życia dziecka, natomiast obowiązkowo takie badanie powinien przejść już każdy 7-latek w ramach kontroli ortodontycznej.

Jeżeli w badaniu tym pojawiają się poważniejsze nieprawidłowości takie jak zaburzenia zębowe np. dilaceracja (czyli zagięcie koronowo- korzeniowe),  zęby nadliczbowe ( m.in. mezjodens – ząb nadliczbowy usytuowany między siekaczami górnymi), zęby zatrzymane, zębiaki lub opóźnienia wyrzynania zębów stałych, wówczas lekarz kieruje dziecko na dodatkowe badanie diagnostyczne – CBCT, czyli tomografię komputerową stożkową. Celem tych badań jest jak najwcześniejsze wykrycie nieprawidłowości oraz wdrożenie strategii, która pozwoli zarządzać rozwojem zgryzu dziecka w jak najlepszy sposób.

Między 7 a 10 rokiem życia kontrolujemy położenie dolnych stałych kłów, a pomiędzy 10 a 12 rokiem życia położenie górnych stałych kłów. Przy braku miejsca w łuku kły potrafią sporo namieszać i zamiast kierować się do wyrżnięcia ustawiają się pod niewłaściwym kątem i ulegają zatrzymaniu w kości.

Natomiast od 14 roku życia kontrolujemy położenie i wyrzynanie się zębów trzonowych, siódemek i ósemek – także w częstotliwości co 12-18 miesięcy.

Regularne wykonywanie pantomogramu ma ogromną zaletę. Robiąc takie zdjęcia co ok. 1,5 roku począwszy od 7 roku życia, ortodonta może w łatwy sposób oceniać rozwój zgryzu. W ten sposób sprawdzamy jak na przestrzeni miesięcy wygląda rozwój zawiązków zębów stałych oraz czy łuki prawidłowo poszerzają się, stwarzając odpowiednią ilość miejsca na ich wyrzynanie się. Oceniamy także stopień resorpcji, czyli rozpuszczania się korzeni zębów mlecznych. Naturalnie tak to powinno przebiegać, ale są dzieci, u których resorpcja nie następuje i wówczas zęby mleczne należy w odpowiednim momencie usuwać.

Zdjęcie cefalometryczne – co to jest?

Drugim zdjęciem rtg, które po pantomogramie jest najczęściej wykonywane w gabinetach ortodontycznych jest badanie cefalometryczne (inaczej  zdjęcie tele boczne) Jest to zdjęcie wykonywane z boku, uwidaczniające profil czaszki. Pozwala zobrazować zarówno struktury kostne, jak i zarys tkanek miękkich.

To zdjęcie służy głównie do diagnostyki ortodontycznej, także u dzieci. Wykonanie cefalometrii jest konieczne, aby ortodonta mógł przeanalizować kierunek wzrostu twarzoczaszki pacjenta i jego warunki szkieletowe. Pozwala mu wykonać wnikliwe, specjalistyczne pomiary kątów i odcinków czyli wykonać tzw. analizę cefalometryczną –  pomagających ortodoncie w opracowaniu planu leczenia.

Co oceniamy na zdjęciu cefalometrycznym?

Oprócz wykonania analizy cefalometrycznej na cefalogramie możemy wstępnie diagnozować szerokość górnych dróg oddechowych, a przez to wykrywać predyspozycje do bezdechu sennego oraz oceniać tak zwaną dojrzałość szkieletową, poprzez analizę kręgów szyjnych. Możemy również zauważyć obecność przerostów tkanek miękkich – na przykład przerostu trzeciego migdałka, wykrywać torbiele zatok szczękowych lub diagnozować przerost małżowin nosowych, co jest bardzo istotne w przyczynowym leczeniu wad zgryzu u dzieci.

Kiedy wykonujemy zdjęcie cefalometryczne u dzieci?

U dzieci zgłaszających się na konsultację ortodontyczną zdjęcie cefalometryczne wykonujemy podobnie jak pantomogram od 5 rż – szczególnie jeżeli w badaniu fizykalnym widzimy, że mamy do czynienia z rozwijającą się wadą szkieletową II lub III klasy, a od 7 rż – u każdego pacjenta ortodontycznego.

Bezpieczeństwo zdjęć rtg

Wykonywanie badań obrazowych w tym przede wszystkim pantomogramu, ale również cefalometrii jest obecnie podstawą diagnostyki i planowania postępowania leczniczego w stomatologii i ortodoncji.

Nowoczesne urządzenia cyfrowe są w pełni bezpieczne dla zdrowia. Emitują bardzo niskie dawki promieniowania rentgenowskiego. Dla zobrazowania cefalometria emituje dawkę promieniowania między 7 a 12 mikrosiwertów (µSv), co jest porównywalne do promieniowania, jakie na nas oddziałuje podczas 1-2 godzinnego lotu samolotem. Pantomogram ma z kolei jeszcze niższą dawkę od 5 do 7 µSv.

Natężenie promieniowania wysyłanego podczas badań rtg stomatologicznych jest więc bardzo małe i na pewno nie wyrządzi szkody zdrowiu dziecka, natomiast zdjęcia te są bardzo cenne diagnostycznie. Dlatego polecam korzystać z dobrodziejstwa rozwoju technologii i medycyny i  nie obawiać się ich wykonywać.